شرح و تفسیر دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان| آیت الله مجتهدی رحمة الله علیه

راهنمای مطالعه:

شرح و تفسیر دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان| آیت الله مجتهدی رحمة الله علیه

صوت دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان

متن:

اللَّهُمَّ أَعِنِّی فِیهِ عَلَی صِیامِهِ وَ قِیامِهِ وَ جَنِّبْنِی فِیهِ مِنْ هَفَوَاتِهِ وَ آثَامِهِ وَ ارْزُقْنِی فِیهِ ذِکرَک بِدَوَامِهِ بِتَوْفِیقِک یا هَادِی الْمُضِلِّین

 ترجمه:

ای خدا مرا در این روز بر روزه و اقامه نماز یاری کن و از لغزشها و گناهان دور ساز و ذکر دایم نصیبم فرما به حق توفیق بخشی خود ای رهنمای گمراهان عالم.

اللَّهُمَّ أَعِنِّی فِیهِ عَلَی صِیامِهِ وَ قِیامِهِ

خدایا در ماه رمضان برای روزه و شب زنده داری کمکم کن؛ اگر خدا کمکت کند؛ گرسنگی را نمی فهمی؛ خستگی عبادت را نمی فهمی؛ دعای ابوحمزه و دعای افتتاح...می خوانی و اصلا متوجه خستگی نمی شوی چون خدا کمکت می کند.

حکایت:

سال ها قبل در قم واعظی بود به نام میرزا محمد تقی اشراقی؛ و ایشان به قدری در فن خطابه قوی بودند که تا ایشان زنده بود مرحوم آقای فلسفی به قم دعوت نمی شد و آدم ملائی هم بود و صدای رسایی هم داشت طوری که بدون بلندگو در صحن حرم همه صدای او را می شنیدند. مرقد ایشان هم در حرم حضرت معصومه پایین پای مرحوم موسس آیت الله حائری یزدی ( ره ) است.

مرحوم اشراقی از قول پدر(مرحوم ارباب) این طور نقل می کردند: سحر ماه رمضان به حرم امیر المومنین (علیه السلام) مشرف شدم و مشاهده کردم؛ عده ای در قنوت نماز وتر دعای ابوحمزه ثمالی را از حفظ می خوانند و اشک می ریزند؛وقتی تعداد ایشان را شمردم دیدم هفتاد نفر هستند!

 ایشان چه مردمی بود ه اند؛ اما ما چگونه دعا ونماز میخوانیم؛ چرا با بی حالی و کسالت نماز می خوانیم؟

وَ جَنِّبْنِی فِیهِ مِنْ هَفَوَاتِهِ وَ آثَامِهِ

خدایا در ماه رمضان از لغزش گناه حفظم کن؛ توفیق بده در ماه رمضان گناه نکنم؛ اعضاء و جوارحم هم روزه داشته باشد در حدیث وارد شده است:

إِذَا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ لِسَانُكَ وَ لَحْمُكَ وَ دَمُكَ وَ جِلْدُكَ... »(2) 

باید گوش و چشم و...اعضاء و جوارحت روزه دار باشند.

وَ ارْزُقْنِی فِیهِ ذِکرَک بِدَوَامِهِ

خدایا در این ماه رمضان روزی کن همیشه به یاد تو باشم ذکر شامل ذکر زبانی هم میشود البته اگر دل به یاد خدا باشد زبان هم ذکر می گوید اما اگر زبان ذکر خدا بگوید و دل غافل از او باشد اینچنین ذکری مصیبت و بدبختی است.

حدیث:

در روایت وارد شده است که اگر حیوانات هم یاد خدا نکنند به دام صیادان خواهند افتاد؛ هیچ پرنده ای به دام صیاد نمی افتد مگر زمانی که از یاد خدا غافل شود(3)؛

حیوانات هم ذکر دارند « وَ إِنْ مِنْ شَی ءٍ إِلاَّ یسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُمْ »(4)

شعر:

گر تو را از غیب چشمی باز شد     با تو ذرات جهان هم راز شد

نطق خاک و نطق آب و نطق گل     هست محسوس حواس اهل دل(5)

حتی در و دیوار هم ذکر دارند؛ حتی در روایت آمده است که هنگام سحر که خروس بانگ می زند او تو را برای نماز بیدار میکند لذا به خروس دشنام ندهید(6)

شعر:

کم ز خروسی مباش مشت پری بیش نیست     از سر شب تا به سحر ذکر خدا می کند(7)

بِتَوْفِیقِک یا هَادِی الْمُضِلِّین

خدایا در ماه رمضان این توفیق را بده که همیشه به یاد تو باشم و ای راهنمای گمراهان.

انجام این اعمال توفیق می خواهد؛ لذا از خداوند درخواست توفیق میکنیم

شعر:

توفیق رفیقی ست که به هر کس ندهندش     هرگز پر طاوس به کرکس ندهندش(8)

پی نوشت ها:

(1)- إقبال‏الأعمال ص : 132 ؛ متن دعا با آنچه در مفاتيح الجنان آمده ، اندكي متفاوت است

اللهم أعني فيه [في هذا اليوم‏] على صيامه و قيامه واجنبني [و جنبني‏] فيه من هفواته و آثامه و ارزقني فيه ذكرك و شكرك بدوامه بتوفيقك يا ولي المؤمنين [بدوام هدايتك و توفيقك يا هادي المؤمنين برحمتك يا أرحم الراحمين‏]

(2)- كافي ج  4 ص  87

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ شَعْرُكَ وَ جِلْدُكَ وَ عَدَّدَ أَشْيَاءَ غَيْرَ هَذَا وَ قَالَ لَا يَكُونُ يَوْمُ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِك‏

(3) - گزيده كافى   ج‏3   ص  13  

 شنيدم ابو عبد الله صادق (ع) مى‏ گفت: هيچ پرنده‏اى به دام صياد نمى‏افتد، جز با غفلت كردن از ياد خدا و ترك سبحان الله.

(4)- سوره اسراء آيه  44

ترجمه: و هيچ چيز نيست مگر اينكه در حال ستايش، تسبيح او مى‏گويد، ولى شما تسبيح آنها را درنمى‏يابيد.

(5)- مثنوي معنوي ؛ مولانا جلال الدين محمد بلخي

(6)- من‏لايحضره‏الفقيه ج : 4 ص : 5

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَيْهِ الْقُمِّيُّ الْفَقِيهُ .......عنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (ص) ......و نَهَى عَنْ سَبِّ اَلدِّيكِ وَ قَالَ إِنَّهُ يُوقِظُ لِلصَّلاَةِ .

(7)- مصدري يافت نشد ؛ مولوي در ديوان كبير شمس به همين معنا اشاره كرده است :

آن خروسي كه تو را دعوت كند سوي خدا     او به صورت مرغ باشد در حقيقات انگلوس

و شيخ ابو سعيد ابو الخير گفته است :

افغان خروس صبح گاه از غم تو     آه از غم تو هزار آه از غم تو

(8)- مصدري يافت نشد

بابا افضل كاشي ( ره) در ديوان خود گفته است :

هرگز پر طاوس به كركس ندهند      وان را كه گليم بايد اطلس ندهند

شرح دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان| جواد محدثی

فرازهای این دعا عبارت است از:

روح نیایش

عبادت، با كمكهاى الهى

ياد مداوم خدا، سازنده ترين عبادت

روح نيايش

خداوند به عيساى مسيح وحى كرد:

«اى عيسى! مرا بخوان و دعا كن، همچون غريقى كه فرياد رسى ندارد.

اى عيسى! همواره در تنهايى ها به ياد من باش،

بدانكه از ناله ها و نجواها خوشحال مى شوم،

در نيايش، «زنده» باش، نه «مرده»!

دعا، بايد از عمق جان برآيد و خواسته دل باشد.

جملات دعا، بايد شعله هايى از روح دردمند و نيازمند و جستجوگر و طالب و عاشق انسان باشد.

دعا، بايد «حيات» داشته باشد. نيايش، بايد «روح» داشته باشد، زنده باشد، نه مرده. بايد از صميم جان خواست، همچون دردمندى گرفتار و بى درمان، همچون غريقى كه در چنگ امواج، گرفتار است و فريادرسى ندارد.

در نيايش بايد «قلب» را پيش خدا برد. اين ظرف را بايد پر از خدا كرد، بايد خدا را فرياد كرد، تا ناله به جايى برسد، تا «لبّيك» اجابتى از سوى پروردگار آيد، تا رخصت بار يافتنى به آن بارگاه، داده شود.

عبادت، با كمكهاى الهى

درست است كه خداوند از ما عبادت خواسته و به نماز و روزه فرمان داده است، ليكن در موفّق شدن به اينها نيز، خدا بايد خود، يارى كند.

شبهاى پربركت، سحرهاى پر معنويت، روزهايى كه سفره ضيافت الهى گسترده است. زمينه عمل آماده است، امّا بايد خداوند توفيق دهد بر «صيام» و «قيام». تا از «لغزش»ها، «گناهان»، دورى كنيم.

در طريق عمل، با موانعى روبه رو هستيم. نفس، سنگ اندازى مى كند، دل، تمايل به هوس و شهوات دارد، غرور و رياست طلبى و خودخواهى گاهى زبانه مى كشد، ابليس در جهت بازداشتن ما از پرداختن به حق، وسوسه مى كند، بالأخره دشمنانى درونى و بيرونى داريم كه بايد از چنگشان رها شويم تا به خدا برسيم. امدادهاى الهى، بايد «همراه» ما باشد.

طىّ اين مرحله، بى همرهى خضر مكن

ظلمات است، بترس از خطر گمراهى

آيا نمازى كه مى خوانيم، همان نماز خدا خواسته است؟!

«عمر ما، بانگِ كور عادت هاست،

كو نماز على؟… كجاست؟… كجاست؟»

ياد مداوم خدا، سازنده ترين عبادت

هميشه به ياد خدا بودن، همواره متوجّه مسؤوليت و تعهّد بودن، در همه جا خدا را حاضر و ناظر دانستن، با همه چيز خدا را ديدن، نسبت به تمام اعمالمان خدا را «بصير» دانستن، نسبت به همه حرفهايمان، او را «شنوا» دانستن، خود را در همه حال، در محضر «اللّه » ديدن…

اين است معناى واقعى ذكر خدا، كه سازنده است، بازدارنده از گناه است، دعوت كننده به طاعت است، عامل خوف و خشيت است، سبب ساز حضور قلب است.

آنچه كه در اين فراز، در دعاى امروز از خداوند خواسته ايم، «دوام ذكر» است، نه فقط «ذكر»، نه اينكه يك بار، يا دوبار، به ياد خدا بيفتيم، نه… بلكه هميشه به ياد خدا بودن و خدا را در ياد داشتن و عظمت و آگاهى و علم و بصيرت و شنوايى او را در نظر داشتن.

نماز خواندن مهمّ نيست، بايد اهل نماز بود.

ذكر مرحله اى مفيد نيست، ذكر مدام، سازنده است.

خواجه عبداللّه انصارى در كتاب «صدميدان» گفته است:

«فرق ميان تفكّر و تذكّر آن است كه تفكّر، «جستن» است، و تذكّر «يافتن» است. و تذكّر سه چيز است:

به گوش ترس، نداى وعيد شنيدن،

و به چشم رجا، با منادى به وعده دوست نگريستن،

و به زبانِ نيازمندى، منّت را اجابت كردن است».

مرحوم، ملاّاحمد نراقى گفته است:

«… ياد خدا كردن، نفع آن در صورتى است كه دوامى داشته باشد، يعنى دائم يا اكثر اوقات در ياد خدا باشد و با زبان او را ياد كند، با حضور قلب و فراغت دل و توجّه تام به خداوند علاّم، تا اينكه فكر او در دل قرار گيرد و انوار عظمت او بر دل بتابد و از اشراقات خورشيد جمال او، سينه گشاده گردد…»[1]

در قرآن كريم، نماز، بعنوانِ «ياد خدا» مطرح شده است. آن هم ذكر بزرگتر و برتر: « وَلَذِكُراللّه ِ أكبَر »[2] و « اَقِمِ الصَّلوةَ لِذِكرى »[3].

ذكر خدا بعنوان مايه اطمينان و آرامش قلب بيان شده است. فراموشى خدا، به خودفراموشى منتهى مى شود: «نَسُوا اللّه َ فَاَنْسيهُم اَنْفُسَهُمْ»[4]

ذكر خدا، سبب خشوع قلب است: «تَخْشَعُ قُلوبُهُم لِذِكرِاللّه »[5]

در دعاى كميل، مولا، ياد خدا را مايه آبادانى اوقات شبانه روزى دانسته است و از خداوند اين آبادى را خواسته است: (اَنْ تَجعَلَ أوقاتى مِنَ الّليلِ وَ النَّهارِ بِذِكرِكَ مَعمُورَةً).

ذكر، مايه آرامش خاطر و اطمينان قلب است،

رسيدن به خودآگاهى و «خداآگاهى» است،

مايه قدرت نفس و اتّصال به كانون قدرت هاست،

از بين برنده وسوسه ها و دغدغه هاى درونى است،

عامل ارتباط با خدا و وسيله تغذيه روح و امداد جان است و رسيدن به حقايقى برتر و والاتر از جلوه هاى مادّى هستى است.

از خدا بخواهم، توفيق ياد مداوم و مستمرّ الهى را، كه او رهنماست، و هدايت كننده همه است و نشان دهنده راه، به گمراهان است.

پی نوشت:

[1] ـ معراج السعادة، ص 574.

[2] ـ عنكبوت، آيه 45.

[3] ـ طه، آيه 14.

[4] ـ حشر، آيه 19.

[5] ـ حديد، آيه 16.

منبع: سيناي نياز؛ جواد محدثي