شرح و تفسیر دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان| آیت الله مجتهدی رحمة الله علیه

راهنمای مطالعه:

• فایل صوتی دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان
• شرح دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان - آیت الله مجتهدی
• شرایط استغفار چیست؟
• خواص استغفار
• مقربان و نزدیکان خداوند چه کسانی هستند؟

1. اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ؛ خدایا در روز پنجم ماه رمضان من را از مستغفرین قرار بده.

استغفار شرایط دارد؛ کسی که مال حرام خورده با استغفار درست نمی شود، بلکه باید صاحبان مال را راضی کند تا استغفار او پذیرفته شود؛ اگر بدنت از مال حرام فربه و چاق شده است باید با روزه و کم خوردن، آن گوشت های حرام را آب کنی؛ اگر فردی قبلا شب تا به صبح در مجلس طرب و گناه به سر می برده؛ الان که می خواهد توبه کند باید شب ها عبادت کند و احیاء بگیرد تا جبران گذشته بشود. (2)

پس این که می گوییم؛ خدایا من را از مستغفرین قرار بده به این معناست که واقعا از گذشته خویش پشیمان باشم و حقوق مردم را ادا کنم؛ طوری نباشد که اگر گناهی کرده ام حالا که به آن گناه فکر می کنم از فکر کردن به آن  گناه لذت ببرم؟! باید توبه راستین کرد.

استغفار زبانی هم تاثیر دارد

اگر مقید باشید هر روز به تعداد مشخصی استغفار زبانی بکنید خوب است؛ به طوری که هفتاد مرتبه استغفار کردن بعد از نماز عصر خوب است که در روایت هم وارد شده است. (3)

خواص استغفار

الف-  رهایی از غم و غصه

مَن اَکثَر الاستغفار جَعلُ الله مِن کلِ هَمٍّ فرجاً (4)

کسی که زیاد استغفار کند چهار چیز بدست می آورد؛ خدا غم و غصه را از دل و جان او بر می دارد؛ گاهی بدون هیچ دلیلی احساس غم و غصه کرده ام؛ و استغفار که می کنم؛ حالم خوب می شود شما هم این مطلب را امتحان کنید.

ب- احساس امنیت

وَ مِن کُلِ خوفٍ اَمناً

انسان از خبرهای هولناک می ترسد مثلا؛ می گویند زلزله ای در راه هست ؛ یا آمریکا می خواهد به ایران حمله کند و … اینجا استغفار کن؛ که آن ترس و خوف را برطرف می کند و هیچ اتفاقی هم نمی افتد ؛ آمریکا هم هیچ غلطی نمی تواند بکند. (5)

ج- نجات از تنگنا های زندگی

و مِن کُلِ ضِیقٍ مَخرَجاً

اگر در زندگی به بن بست خورده ای و مشکلاتت زیاد شده است استغفار کن؛ ازدواج کرده ای و صاحبخانه جوابت کرده؛ هرچی می گردی جا پیدا نمی کنی؟! برو استغفار کن، خدا به دل یکی می اندازد تا مشکل تو را حل کند و … پس اگر در مشکلات و گرفتاری ها هستی و حاجتی داری استغفار کن! البته؛ شرایط استغفار را هم رعایت کن.

د- زیاد شدن روزی

وَ یَرزقُهُ مِن حیثُ لا یَحتَسِبُ (6)

اگر استغفار کنی ؛ خداوند روزی تو را از محلی که گمان نداری می فرستد؛ مثلا شمای طلبه هم مباحثه خوب نداری اگر اهل استغفار باشی خدا یک هم بحث خوب به شما می دهد؛ زن خوب نصیبت می شود؛ همسفر خوب پیدا می کنی و …!

این را هم بدانیم که منظور از رزق تنها مال و ثروت دنیا نیست؛ فقط پول نیست! بلکه رزق شامل امور معنوی هم می شود، رفیق خوب رزق است؛ همسفر خوب رزق است.

اگر استغفار داشته باشی ولو زبانی، همیشه حالت خوب است و احساس امنیت داری، گره های زندگیت باز شده و رزق و روزی تو زیاد میشود

2. وَ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنْ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ الْقَانِتِینَ

خدایا من را از بندگان صالح خودت قرار بده؛ من را فرمانبردار خودت قرار بده اگر انسان اهل اطاعت خدا باشد؛ خدا هم او را دوست خواهد داشت.

3. وَ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنْ أَوْلِیَائِکَ الْمُقَرَّبِینَ

خدایا من را از دوستان نزدیکت قرار بده! خداوند دوستان و بندگانی دارد که مقربین درگاه الهی هستند ایشان «فِی مَقعَدِ صِدقٍ عِنَد مَلیکٍ مُقتدر» (7) هستند در مقام حضور الهی هستند ، در بهشت خاص الهی وارد شده اند، خود بهشت مراتب دارد  این گروه که عاشقان  الهی بوده اند و عبادت ایشان بخاطر خدا بوده مخاطب به این آیه قرآن هستند « فَادخُلی فی عِبادی وَ ادخلی جَنَتی ». (8) اگر داخل در بندگان خدا شدی آنگاه در بهشت خاص الهی هم وارد خواهی شد.

4. بِرَأْفَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین

خدایا این دعاهای ما را به رأفت و مهربانی خودت مستجاب کن؛ ای کسی که رحمتت از همه رحم کنند گان بیشتر است.

در آغوش رحمت الهی قرار بگیریم

در روایت آمده است که مهربانی و رحمت صد جزو است و در وجود پدر و مادر یکی از آن صد تا قرار دارد، پس ببینید خداوند چقدر مهربان و رحیم است؛ فقط کافی است بگویی «خدا» تا در آغوش رحمت الهی جای بگیری؛ تو اگر یک قدم به سوی خدا قدم برداری خدا، دوان دوان به سوی  تو  قدم بر می دارد «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنینَ » (9)

پی نوشت:

1- اقبال الاعمال ج 1 ص 261 ؛ با این تفاوت که در کتاب اقبال الاعمال و دیگر مصادر روایی بجای « اولیائک المقربین» عبارت « اولیائک المتقین» آمده است.

2- کمیل بن زیاد در ضمن سوالاتی که از امیرالومنین(علیه السلام) داشته است به بحث استغفار می پرذازد که به مناسبت بحث به  ترجمه این بخش از روایت اشاره می شود.

( کمیل پرسید ) استغفار چیست؟ حضرت فرمودند: … استغفار نامی است که معنایش شش جزء دارد، اول پشیمانی بر گذشته، و دوّم تصمیم جدی که برای همیشه بآن گناه بازنگردد، و سوّم اداء حقوق بین تو و سایر آفریده ها، و چهارم پرداخت حق خداوند در واجبات، و پنجم اینکه گوشتی که از حرام بر بدنت روئیده، آب کنی تا پوست به استخوان بچسبد و سپس گوشت تازه بروید، و ششم اینکه بدنت را تعب عبادت چشانی چنانچه لذت گناه چشانیده ای « تحف العقول ؛ چاپ اسلامیه، ص 192»

3- «وسائل الشیعة ج : 6 ص : 482»

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِی الْمِصْبَاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ مَنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ سَبْعِینَ مَرَّةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ

4-بحار النوار ج 74,ص174

5 – این بخش در روایت نیامده است و مصدری برای آن یافت نشد

6- منبع : رک: مستدرک الوسائل ؛ ج 5 ص 277

7- سوره قمر آیه 55

8- سوره فجر ؛ آیات 29-30

9- سوره عنکبوت ؛ آیه 69. و کسانی که در راه ما کوشیده اند، به یقین راههای خود را بر آنان می نماییم و در حقیقت، خدا با نیکوکاران است.

شرح دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان| جواد محدثی

فرازهای این دعا عبارت است از:

استغفار

عباد صالح و قانت

اولياى خدا

استغفار

از ته دل نيست در ميخانه، استغفار ما خوابها در پرده دارد ديده بيدار ما سبحه بركف، توبه بر لب، دل پر از ذوق گناه معصيت را خنده مى آيد زاستغفار ما.

ندامت از گناه و پشيمانى از خطا و تصميم بر ترك معصيت در آينده و آمرزش خواهى از خداوند، عناصر اصلى توبه و استغفار است.

اگر استغفار، به گفتن «استغفراللّه » بود، همه مردم جزء مستغفرين بودند. امّا، اين نيست.

پيشواى پاكان و امير پرواپيشگان، على بن ابى طالب عليه السلام فرموده است:

«استغفار، درجه و مرتبه عليّين و انسانهاى بلندمرتبه است و 6 مرحله دارد:

1 ـ پشيمانى از گذشته

2 ـ تصميم بر ترك گناه در آينده

3 ـ پرداخت حقوق مردم، تا آنكه خدا را ملاقات كنى

4 ـ جبران فرايض و واجبات ترك شده

5 ـ از بين رفتن گوشتهاى روييده از حرام در بدن

6 ـ چشاندن سختى طاعت به بدن، براى جبران خوشى معصيت.»[1]

در دعاى امروز، خواسته ايم كه خداوند ما را از استغفار كنندگان قرار دهد. استغفار واقعى از «توبه» جدا نيست و توبه، مرحله قلبى و عملى استغفار است. بازگشت از باطل به حق، بازگشت از معصيت به طاعت، از خيانت به خدمت، از ريا به اخلاص، از ستم به عدل و انصاف، از هوسبازى به تقوا،

استغفار واقعى، از «عمل صالح»، كه جبران كننده ضايعات گناه باشد، جدا نيست. 

استغفار، بايد به دنبالش اصلاح و عمل صالح باشد. یک استغفار واقعی

عباد صالح و قانت

در فراز دوّم خواسته ايم كه ما را از بندگان صالح و قانت قرار دهد.

بنده صالح، كسى است كه «صالحات» را انجام دهد، اعمال خوب و شايسته و بجا و مفيد و خداپسند.

در قرآن كريم، حضرت شعيب، بنده صالح به شمار رفته است. شعيب، مردم را به خداپرستى، وزن و سنجش عادلانه در روابط اقتصادى و فساد نكردن در زمين دعوت مى كرد. (سوره هود، آيات 84 تا 88).

در آيه اى ديگر، «صالحين»، كسانى به شمار رفته اند كه به خدا و روز قيامت باور داشته باشند و به معروف، امر كنند و از منكر جلوگيرى نمايند و در كارهاى خوب، سرعت بگيرند.(آل عمران، آيه 114).

مى بينيم،كه در عمل و تفكّرِ «عبد صالح» اينها نهفته است:

ـ ايمان به مبدأ و معاد

ـ تلاش در جهت قسط و عدالت اقتصادى

ـ پيشتازى و پيشاهنگى در خوبيها

ـ مبارزه با فساد و منكرات

ـ گسترش معروف و خوبيها.

اينها همه، نشان دهنده طاعت و اطاعت يك «بنده» از «خدا» است و «قانت» نيز به معناى مطيع مى باشد آن كس مى تواند «عمل صالح» كند كه «عبدصالح» و «بنده مطيع» و گوش به فرمان خداوند باشد.

اولياى خدا

ولىّ خدا، يعنى دوست خدا، هم پيمان با خدا، هم جبهه و هماهنگ با جبهه خداپرستان و صف موحّدين.

در قرآن در مورد اينگونه «ولايت»، كه نوعى همبستگى، همدلى و هم خط بودن است، سه اصطلاح بيان شده است:

اولياء الشيطان

اولياء الطاغوت

اولياء اللّه

يعنى كسانى كه شيطان، ولىّ و سررشته دار آنهاست، يا طاغوت، يا كه در سايه آرام بخش و سازنده «ولايه اللّه » آرميده اند.

آنكه در «ولايت اللّه » قرار گيرد، هرگز در دلش ترس و هراسى و بيم و اندوهى راه نخواهد يافت. اين قرآن است كه مى گويد:

«اِنَّ اَولِياءَ اللّه ِ لاخَوفٌ عَلَيهِم وَلاهُم يَحزَنُون » (يونس، آيه62) = (نفى ترس و غم از اولياء خدا)

آنكه «ولايت اللّه » را داشته باشد، از ظلمات به نور وارد مى شود:

«أللّه ُ وَلِىُّ الذّينَ آمَنُوا يُخرِجُهُم مِنَ الظُلُماتِ اِلَى النُّورِ» (بقره، آيه 257).

آنكه خداوند، ولىّ او باشد، به مبارزه در راه خدا و بر ضدّ طاغوت برمى خيزد. اين ولايت، از ايمان سرچشمه مى گيرد و مؤمن به خدا، ولىّ او نيز هست.

«اولياءاللّه » كسانى اند كه در صفات و چگونگى عمل، سنخيّت و تشابهى با اوصاف الهى داشته باشند. اولياء خدا اهل تقوا هستند. قرآن كريم، با صراحت و لحنى انحصارى مى گويد:

جز متقين و پرهيزكاران، كسى از اولياء خدا نيست: «اِنْ اَولِيائُهُ إلاَّ المُتَّقُونَ».(انفال، آيه 34).

«ولايت»، انسان را به «قرب» مى كشاند. و چه مقامى بالاتر و والاتر از قرب به اللّه ؟! «قرب»، بالاترين بهاى عبادت و تقواست و «هجران»، سخت ترين عذاب ها براى اهل معرفت و محبّت.

على عليه السلام در دعاى كميل مى فرمايد:

«خدايا اگر مرا بر آتش دوزخ افكنى، بر شعله هاى سوزانش صبر مى كنم، امّا برفراق و دورى تو چگونه شكيبايى كنم؟» (فَكَيفَ اَصبِرُ عَلى فِراقِكَ...)

خواجه عبداللّه انصارى گويد:

«الهى… اگر ما را به دوزخ فرستى، با تو دعوى دار نيستيم،

و اگر به بهشت برى، بى جمال تو خريدار نيستيم،

مطلب ما برآور، كه جز وصال تو طلبكار نيستيم».

استغفار، بايد به دنبالش اصلاح و عمل صالح باشد وگرنه به لفظ گفتن و بر زبان آوردن، استغفار واقعى نيست.

رمضان، فرصتى گرانبهاست تا براى دست يافتن به قله رفيع «ولايت اللّه »، و پرواز بر ستيغ بلند و ايمنِ «قرب الهى» بكوشيم.

اين گوى و اين ميدان، اين زمينه و فرصت، و اين هم امكان پرواز و پيشرفت براى هر كس كه «بخواهد». خسران زده و زيانكار آنكه رمضان بر او بگذرد ولى قدمى به سوى خدا برندارد. اين ماه، به پايان برسد ولى او هنوز رفتن در «راه» را هم شروع نكرده باشد.

اى خداى مهربان! به پاس كرم و لطفت، ما را توفيق و يارى ده تا:

از مستغفرين باشيم، اهل صلاح و اصلاح گرديم، از زمره بندگان و قانتين باشيم، و از اولياء اللّه … كه به مقام «قرب» رسيده اند.

پی نوشت:

[1] ـ نهج البلاغه، صبحى صالح، حكمت 417.

منبع: سيناي نياز؛ جواد محدثي