میخوای تو حفظ قرآن موفق شی این اصول رو رعایت کن

1- اخلاص

کسی که می‌خواهد قرآن را حفظ کند باید اخلاص داشته باشد و قرآن را برای به دست آوردن رضای خدا و رسیدن به مقامات معنوی حفظ کند. همچنان که در آیه 2 و 3 زمر آمده است:

«...فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَّهُ الدِّينَ(2) أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ...(3) »

« ...پس عبادت کن خدا را در حالی ‌که دین را برای او دین خالص کننده‌ای؛ آگاه باشید که دین خالص از آن خداست...» و اجر و ثوابی نیست برای کسی که قرآن را برای چیز دیگری حفظ کند. (1)

2- نماز حفظ قرآن و دعاهای مربوط به آن

الف) نماز آن شش رکعت است؛ سه تا دو رکعتی

1ـ دو رکعت اول برای شکر به درگاه خدا که این توفیق را نصیب ما کرد و برای نابودی دشمنان اسلام

2ـ دو رکعت برای سلامتی حضرت ولی عصر (عج)

3ـ دو رکعت هدیه می‌کنیم به روح شهدای اسلام که با شهادت خود موجب احیای اسلام شدند. (2)

ب) دعای فراموش نکردن حفظ قرآن

«اللَّهُمَ‏ ارْحَمْنِي‏ بِتَرْكِ‏ مَعَاصِيكَ‏ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي وَ ارْحَمْنِي مِنْ تَكَلُّفِ مَا لَا يَعْنِينِي وَ ارْزُقْنِي حُسْنَ الْمَنْظَرِ فِيمَا يُرْضِيكَ عَنِّي وَ أَلْزِمْ قَلْبِي حِفْظَ كِتَابِكَ كَمَا عَلَّمْتَنِي وَ ارْزُقْنِي أَنْ أَتْلُوَهُ عَلَى النَّحْوِ الَّذِي يُرْضِيكَ عَنِّي اللَّهُمَّ نَوِّرْ بِكِتَابِكَ بَصَرِي وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِي وَ فَرِّحْ بِهِ قَلْبِي وَ أَطْلِقْ بِهِ لِسَانِي وَ اسْتَعْمِلْ بِهِ بَدَنِي وَ قَوِّنِي عَلَى ذَلِكَ وَ أَعِنِّي عَلَيْهِ إِنَّهُ لَا مُعِينَ عَلَيْهِ إِلَّا أَنْتَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ» (3)

« بار خدایا به من رحمت آور تا زنده‌ام هیچ گاه نافرمانی تو نکنم و به من رحمت آر که در چیزهای بیهوده به زحمت نیفتم و نیک‌اندیشی در آنچه که تو را خشنود می‌کند روزیم فرما و حفظ کردن کتابت را آن‌گونه که به من آموختی با قلبم ملازم و همراه گردان و تلاوت آن را آن گونه که تو را از من خشنود گرداند روزیم فرما. بار خدایا به وسیله کتابت دیده [بصیرت] مرا روشن گردان و سینه‌ام را فراخ ساز و زبانم را باز و گویا کن و پیکرم را در راه آن به کار گیر و با قرآن نیرویم بخش و بر آن کمکم فرما که در این زمینه جز تو کسی کمک نکند؛ معبودی جز تو نیست».

ج) دعای تقویت حافظه

«سُبْحَانَ‏ مَنْ‏ لَا يَعْتَدِي‏ عَلَى‏ أَهْلِ‏ مَمْلَكَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا يَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِيمِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِي قَلْبِي نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً إِنَّكَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ»  « پاکیزه است آنکه بر اهل مملکت او دست‌اندازی نشود، پاکیزه است آنکه اهل زمین را به شکنجه‌های گوناگون نگیرد، پاکیزه است آن بنده‌نواز مهربان، بار الها قرار ده برای من در دلم روشنی و بینایی و فهم و دانش، به درستی تو بر هر چیزی توانایی». (4)

3- یادگیری روخوانی و روانخوانی قرآن

قبل از حفظ باید روخوانی و روانخوانی قرآن را به طور کامل پیش یکی از اساتید اهل فن یاد بگریم و قرائت را تصحیح کنیم و متکی به خودمان نباشیم حتی اگر خیلی وارد و مسلط به زبان عربی باشیم و کلیه قواعد را نیز بدانیم، زیرا در قرآن آیات زیادی وجود دارد که خلاف قواعد مشهور عربی آمده است. مثلاً: فِیهِ مُهَاناً : فیهی مهانا خوانده شود در صورتی‌که بر حسب قاعده باید فِیهِ مُهَانا خوانده شود.(5)

4- آشنایی با صرف و نحو و قواعد عربی

آشنا بودن با قواعد صرف و نحو عربی نیز کمک بسیاری به حافظ قرآن می‌کند و بدون آن، کار سخت شده و آیات به خوبی در ذهن جای نمی‌گیرد، مثلاً وقتی معنای آیات را می‌داند و می‌داند که هر کلمه چه نقشی در جمله دارد و می‌داند که فاعل مرفوع (ضمه‌دار) و مفعول منصوب (فتحه‌دار) است و باعث علاقه و عشق بیشتر حافظ شده و آیات را نیز در ذهن زیباتر و دل‌نشین‌تر می‌کند. (6)

5- حفظ مقدار معینی از قرآن در هر روز

لازم است کسی که می‌خواهد حفظ قرآن را شروع کند، هر روز مقدار معینی از قرآن را که می‌تواند حفظ کند، مثلاً هر روز یک صفحه یا دو صفحه یا ... آنگاه بعد از مشخص کردن مقدار حفظ با تکرار و تمرین، قرائت خویش را به مرور تصحیح کند و این کار همراه با صوت باشد بهتر است حفظ قرآن به صورت ترتیل فوایدی هم دارد:

1- فرد از یک استاد تقلید می‌کند و صوت قرآن را نیز فرا می‌گیرد.

2- حفظ در ذهنش تثبیت می‌شود.

3- اگر همراه صوت باشد، اشتیاق انسان برای حفظ بیشتر می‌شود و این کمکی است به حافظ. (7)

6- تجاوز نکردن حفظ روزانه از مقدار مشخص شده

برای حفظ قرآن جایز نیست قبل از اینکه به درس قبلی مسلط شود، شروع به حفظ درس جدید کند مگر اینکه درس گذشته را به طور کامل حفظ کرده باشد و آن را در ذهن تثبیت کند؛ زیرا اگر به حفظ قبلی مسلط شده باشد، در تمامی اوقات روز حتی حین کار کردن هم می‌تواند آنها را زمزمه و کاملاً در ذهنش تثبیت کند. (8)

7- استفاده از یک نوع قرآن و رسم‌الخط

یکی از عوامل مؤثر در سهولت و افزایش سرعت حفظ، انتخاب یک نوع قرآن با چاپ مرغوب و مناسب می‌باشد که باید از آغاز تا پایان حفظ حتی برای مرور کردن از آن استفاده کرد زیرا در غیر این صورت تصویر صفحات و آیات در ذهن به هم می‌ریزد.

مشخصات نوع قرآن

قرآن مورد استفاده باید ساده، دارای خطی خوانا با اعراب گذاری دقیق و کم زرق و برق باشد، نباید از قرآن‌های با صفحات نقش و نگاردار استفاده نمود، نباید صفحه آن سفید باشد که باعث خستگی چشم شود، بهتر است ترجمه نداشته باشد و همچنین از قرآنی استفاده کنیم که از لحاظ قطع و اندازه حمل و نقل آن راحت باشد.

بنابراین بهترین رسم‌الخط برای قرآن با خط عثمان طه می‌باشد که در تمامی محافل و مسابقات از آن استفاده می‌شود، در تمامی قطعه‌ها نیز وجود دارد و شماره آیات در آن بسیار منظم و دقیق می‌باشد. (9)

8- توجه به معانی و مفاهیم آیات

«از بهترین کارهایی که برای حافظ لازم است این است که معنای آیات را بداند و چگونگی ارتباط آیات را با یکدیگر بشناسد؛ به همین دلیل لازم است کسی که می‌خواهد قرآن را حفظ کند قبل از حفظ آیات، تفسیر آنها را ببیند و وجه ارتباط آنها را با یکدیگر بداند؛ زیرا این روش به یادآوردن آیات را آسان می‌سازد؛ ولی نباید تنها به ترجمه واژه به واژه اکتفا کند.(10)

9- ارتباط آیات با یکدیگر

حافظ باید از سوره‌ای به سوره دیگر نرود مگر اینکه بتواند همه آیات آن سوره را به یکدیگر ارتباط دهد و بعد از تمام کردن یک سوره از سوره‌های قرآن، شایسته است سوره دیگر را شروع نکند تا وقتی که بتواند سوره را که حفظ کرده به طور سریع و صحیح، بدون مکث، مثل سوره حمد بخواند و در ذهنش همراه با خواندن سوره معانی را نیز بگذراند. (11)

10- گوش کردن و ارائه دادن دائم

لازم است حافظ قرآن تنها به محفوظات خودش اعتماد نکند بلکه آن را به دیگران نیز عرضه کند و با نوار یا هم بحثش مطابقت دهد؛ چون این کار به او اعتماد به نفس می‌دهد و محفوظات او را تثبیت می‌کند.

استاد طباطبائی در این باره می‌گفت: «من زمانی که حفظ قرآن با علم‌الهدی را شروع کردم، او را مرتب به مجالس مختلف می‌بردم تا ضمن اجرای برنامه، محفوظاتش تثبیت شود». موارد بسیاری اتفاق می‌افتد که کسی سوره‌ای را بدون ارائه به دیگران و بدون مباحثه حفظ می‌کند، ولی متوجه نیست که غلط حفظ کرده حتی به قرآن هم نگاه می‌کند، ولی چون دقت ندارد به صورت اشتباه حفظ می‌کند».(12)

11- داشتن مرور دائمی

حفظ قرآن با حفظ‌های دیگر، مثل شعر یا داستان یا فرمول‌های دیگر فرق می‌کند؛ برای اینکه اگر قرآن تکرار نشود، خیلی زود از ذهن انسان می‌رود و آن را فراموش می‌کند.

نتیچه اینکه لازم است حافظ قرآن پیوسته در حال زمزمه قرآن باشد و لااقل هر روز یک جزء یا بیشتر از یک جزء را به تناسب محفوظاتش مرور کند و اگر انسان پیوسته آیات را تکرار کند حفظش استمرار پیدا می‌کند و محفوظ می‌ماند و در غیر این صورت فراموش می‌کند.

پیامبر اسلام فرموده است: «هر کس چهار آیه از سوره بقره را بخواند و آیةالکرسی و آیه بعد آن و نیز سه آیه از آخر سوره بقره را تلاوت کند، در جان و مالش به ناملایمات مبتلا نمی‌شود، شیطان به او نزدیک نمی‌شود و قرآن را فراموش نمی‌کند».(13)

12- دقت در آیات متشابه

در قرآن، آیات متشابه زیادی چه در معنا و چه در الفاظ وجود دارد. خداوند متعال فرموده است «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا ». قرآن که بیش از 6000 آیه دارد نزدیک به دو هزار آیه آن متشابه است و این تشابه تا آنجاست که گاهی الفاظ یکی است یا اختلافشان در یک حرف یا یک کلمه یا دو کلمه می‌باشد.

به همین دلیل حافظ باید به آیات متشابه در قرآن توجه خاصی داشته باشد. این جا مراد از تشابه، تشابه لفظی است و توجه کردن به این نکته حفظ قرآن را ممکن می‌سازد.

لازم به ذکر است که حفظ آیات متشابه را از سه طریق می‌توان به دست آورد:

الف) تکرار و تمرین زیاد: مثلاً اگر آیات دیگر را با سه بار تکرار حفظ می‌کنیم، این آیات را شش بار یا بیشتر تکرار کنیم.

ب) علامت و نشانه‌گذاری آیات متشابه: مثلاً آیه 30 سوره قصص با آیه 10 سوره نمل مشابه است پس در یکی از این دو سوره علامت می‌گذاریم تا با سوره دیگر اشتباه نشود.

ج) توجه به موضوعات و مفهوم آیات، برای اشخاصی که موضوعات و مفاهیم آیات را درک می‌کنند. از مفهوم آیه می‌توان درک کرد که قبل و بعد آیه چیست. لازم به ذکر است تا به حال کتاب‌های مختلفی در باره آیات متشابه نوشته شده است که عبارتند از:

1- درة التنزیل و غرة التأویل فی بیان الایات المتشابهات فی کتاب الله العزیز نوشته خطیب الاسکافی.

2- اسرار التکرار فی القرآن: نوشته محمود بن همزه ابی نصر کرمانی. (14)

13- زمان مناسب برای حفظ قرآن

زمان خاصی برای حفظ قرآن لازم نمی‌باشد و انسان در هر سنی می‌تواند قرآن را حفظ کند. اگر چه بهترین زمان، دوران کودکی و نوجوانی است و اگر حفظ قرآن در سنین پنج تا بیست سالگی باشد با سهولت بیشتری به نتیجه می‌رسد و شخص موفق برای حفظ قرآن کسی است که این سنین را غنیمت شمارد، زیرا فراموشی در این سنین کمتر است و در واقع سال‌های طلایی برای حفظ می‌باشد و بعد از 23 سالگی، حافظه تقریباً رو به سستی می‌رود؛ البته موارد استثنایی نیز وجود دارد و این قاعده، کلی نیست و موارد زیادی هستند که افرادی در سنین بالا حتی در چهل سالگی شروع به حفظ قرآن کرده‌اند و موفق نیز شده‌اند، ولی این موارد خیلی نادر است. (15)

چنانچه حضرت رسول در این باره می‌فرماید: «الْعِلْمُ‏ فِي‏ الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ فِي الْحَجَرِ وَ الْعِلْمُ‏ فِي الکِبَرِ‏ كَالنَّقْشِ عَلَی المَاءِ »  « آموختن علم در کودکی مانند حکاکی بر روی سنگ می‌باشد و آموختن در بزرگی مانند نقش بر روی آب می‌باشد».

علامه شوشتری در باره زمان حفظ قرآن شعری سروده‌اند به این مضمون

وَ البَحثُ قَد جُرِّبَ فِي أَبکَار                                عِندَهُم وَ الحِفظُ فِی الأَسحَار

صبح برای بحث کردن تجربه شده                     و سحر برای حفظ کردن نزد اهل تجربه

وَ الکَتبُ فِی أَوَاسِطِ النَّهَار                                  وَ الَّلیلُ وَ النَّهَارُ لِلتِکرَارِ

و نوشتن در وسط روز                                     و شب و روز برای تکرار

و الکُلُّ حَالِ الجُوعِ لا حَالَ الشَّبعَ                          مُجَرَّبٌ تَأثِیرُهُ فَلیُتَّیَع

همه اینها در حال گرسنگی باید نه سیری              تأثیر این حالات تجربه شده پس تبعیت کن

وَ اختَر مَحَلَّاً خَالِیاً مِن شَاغِلٍ                              تَحُلُّ فِیهِ عَقدَ المَشَاکِل

و برای خود محلی دور از شلوغی برگزین           که در آن مشکلات و مسائل حل می‌شود(16)

دو نکته مهم دیگر: روانشناسان معتقدند در ساعات ثابتی از شبانه روز، مطالب حفظ شوند، زیرا ذهن، در ثبت و ضبط کردن، در این ساعات به خصوص عادت می‌کند، در نتیجه با سرعت بیشتری می‌توان مطلب را حفظ کرد.(17)

14- تشویق و اعتماد به نفس

کسی که می‌خواهد قرآن را حفظ کند باید اعتماد به نفس کافی داشته باشد، به عبارتی دیگر خودش را باور داشته باشد و این مسئله مهمی در حفظ قرآن است.(18)

استاد طباطبائی در این باره می‌گوید: یکی از عوامل مهمی که موجب شد علم‌الهدی به چنین مقام بلندی برسد تشویق بود، ما مرتب ایشان را تشویق می‌کردیم و همچنین در مجالس مختلف به اجرای برنامه می‌پرداخت و تشویق می‌شد.(19)

15- زمان بندی حفظ آیات

طبق برآوردها و تجربه‌های اساتید حفظ، اگر فردی در شبانه روز، سه ساعت از وقت خود را صرف حفظ کردن نماید، در طی 5/1 سال می‌تواند همه قرآن را حفظ کند، البته سه ساعت نباید پشت سر هم باشد بلکه باید در سه مرحله انجام شود و هر مرحله یک ساعت باشد تا فشار زیادی به مغز نیاید و خستگی ایجاد نکند و اگر روزی یک ساعت و نیم از وقت خود را صرف حفظ کردن کند، در طول سه سال می‌تواند همه قرآن را حفظ کند.(20)

نکته 1: افرادی که قصد دارند در این راه قدم بردارند حتماً از روزی نیم ساعت شروع کنند بدین ترتیب:

1ـ ماه اول، هر روز نیم ساعت      2ـ ماه دوم، هر روز یک ساعت       3ـ ماه سوم، هر روز یک ساعت و نیم.

نکته 2: در اوایل، احتمال دارد که ذهن نتواند این مطالب را کاملاً حفظ کند، اما بعد از مدتی این مشکلات رفع خواهد شد و مطمئن باشید که حفظ جزء دوم از جزء اول آسان‌تر است.(21)

16- انتخاب مکان مناسب

مکان حفظ باید خلوت، بی‌سروصدا و آرام باشد. اگر حافظ قرار باشد در بین کار، چند لحظه رادیو گوش کند یا، افرادی که وارد اتاق می‌شوند صحبت کند یا برای آشامیدن آب برخیزد یا جواب تلفن را بدهد یا مناظر کوچه و یا حتی اتاق توجه کند. دیگر تمرکزی برای او باقی نمی‌ماند و همچنین با توجه به نقش اکسیژن بر روی سلول‌های مغزی و فعالیت‌های فکری باید از حفظ کردن در مکان‌هایی که دارای هوای آلوده و دم‌کرده هستند اجتناب و از هوای سالم و آزاد استفاده کرد.(22)

نکته: قرآن کتابی پاک است، پس حفظ قرآن را در محلی پاک و پاکیزه انجام دهید. به طور مثال: روی فرش یا موکت نجس، حتی اگر خشک هم باشد قرآن را حفظ نکنید.(23)

17- ایجاد تمرکز حواس

یکی از عوامل اساسی و بسیار مهم برای موفقیت در حفظ قرآن، تمرکز کامل حواس و خالی کردن ذهن از هر گونه اشتغالات در هنگام به خاطرسپاری آیات است. اگر کسی با قلب و ذهنی فارغ از همه جا، یک ساعت تلاش کند به مراتب موفق‌تر خواهد بود از کسی که ساعت‌ها وقت صرف می‌کند.

تمرکز یعنی، جلوگیری از نفوذ افکار خارجی و دقت و توجه روی موضوعی خاص.(24)

18- ورزش

نکته مهم دیگر که در حفظ قرآن ضروری می‌باشد، انجام ورزش است. هر بیست دقیقه مطالعه عمیق، به یک ورزش جسم نیاز است.

1- روش انجام ورزش چشم : به مدت سه دقیقه کف دست را به آرامی روی چشم بسته قرار داده به طوری که هیچ نوری وارد چشم نشود.

2- پنج بار در حالی که به انگشت سبابه دقیق نگاه می‌کنید. آن را آرام از فاصله یک متری به نزدیک‌ترین فاصله ممکن تا چشم بیاورید و این کار را به عکس انجام دهید.

3- سه بار به طور دقیق به آخرین زوایای طرف راست، چپ، پایین، بالا و جلو نگاه کنید و سعی کنید در ماهیچه‌ها و رباط‌های چشم کشش ایجاد شود.

4- پنج مرتبه پلک‌ها را تند به هم بزنید.(25)

پی نوشت:

1. یعقوب کریمی، اصول و روش‌های حفظ قرآن، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 90.

2. همان، ص 61.

3. مستدرک الوسائل، ج 4، ص 385.

4. مفاتیح الجنان، اعمال مشترکه بعد از نماز تعقیبات.

5. اصول و روش‌های حفظ قرآن، مؤلف یعقوب کریمی، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 91.

6. بهترین روش حفظ قرآن کریم، مؤلف محمد حسین اجرایی، چاپ نگین، نوبت چاپ پنجم، 1385، ناشر انتشارات جامعة القرآن الکریم، ص 123.

7. اصول و روش‌های حفظ قرآن، مؤلف یعقوب کریمی، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 92.

8. همان، ص 93.

9. بهترین روش حفظ قرآن کریم، مؤلف محمد حسین اجرایی، چاپ نگین، نوبت چاپ پنجم، 1385، ناشر انتشارات جامعة القرآن الکریم، ص 119.

10. اصول و روش‌های حفظ قرآن، مؤلف یعقوب کریمی، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 95.

11. اصول و روش‌های حفظ قرآن، مؤلف یعقوب کریمی، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 96.

12. همان، ص 97.

13. اصول و روش‌های حفظ قرآن، مؤلف یعقوب کریمی، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 98.

14. یعقوب کریمی، اصول و روش‌های حفظ قرآن، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 99 ، 100.

15. همان، ص 101 ، 102.

16. محمد حسین اجرایی، بهترین روش حفظ قرآن کریم، چاپ نگین، نوبت چاپ پنجم، 1385، ناشر انتشارات جامعة القرآن الکریم، ص 126، التحفة الرضویه، ص 213.

17. محمد حسین اجرایی، بهترین روش حفظ قرآن کریم، چاپ نگین، نوبت چاپ پنجم، 1385، ناشر انتشارات جامعة القرآن الکریم، ص 102.

18. یعقوب کریمی، اصول و روش‌های حفظ قرآن، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 102،103.

19. همان،

20. یعقوب کریمی، اصول و روش‌های حفظ قرآن، ناشر نسیم حیات، چاپ جعفری، نوبت و تاریخ چاپ 1389، ص 103.

21. همان، ص 104.

22. فوائد حفظ و برنامه ویژه حفظ، ص 125.

23. برگرفته از ماهنامه اطلاع رسانی و پژوهش مبلغان، شماره 58.

24. بهترین روش حفظ قرآن کریم، مؤلف محمد حسین اجرایی، چاپ نگین، نوبت چاپ پنجم، 1385، ناشر انتشارات جامعة القرآن الکریم، ص 123،124.

25. شیوه‌های حفظ قرآن کریم، مؤلف محمد حسین حق جو، نوبت چاپ پنجم، زمستان 1375، چاپ سپهر قم، ناشر انتشارات قدس، ص 38 و 39.