اینک آخرالزمان: کم فروشی و گران فروشی

کم فروشی و گران فروشی

این روزها حتی اگر سرپرست خانوار هم نباشید، کافی است تا سوار اتوبوس و مترو و ... شده و پای درد دل های مردم کوچه و بازار نشسته باشید و یا اگربرای اطلاع از وضع موجود در سایر نقاط جهان پیچ تلویزیون و رادیو را باز کنید و یا سری به روزنامه ها و مجلات داخلی و خارجی بزنید، احتمالاً در همه ی این فضاها واژه ای مشترک به گوشتان خورده است، آن واژه واژه ی گرانیست؛ چیزی که این روزها اگر راهتان به بازار بیفتد، مصادیق علنی آن را زیاد می بینید.

همان طور که می دانید گران فروشی و کم فروشی و غش در معامله(1) از مسائلی است که در دین اسلام و سخن معصومین(ع) بسیار مورد مذمت بوده و یکی از گناهان کبیره است، مسئله ای که خداوند بزرگ آن را پیش بینی کرده تا جایی که سوره ای با این نام در قرآن نازل شده است: ویلٌ للمطففین.

پیش بینی ائمه(ع) درباره آخرالزمان

با دیدن اوضاع این روزهای جهان به نظر می آید که حدیث امام صادق(ع) درست همین زمانه را نشانه گرفته است؛ ایشان می فرمایند:
پيش از ظهور حضرت قائم(عج) از سوى خداوند براى مؤمنان نشانه ‏هايى است.  آنها همان گفته خداوند در سوره بقره، آیه 155 است كه فرمود: «و شما (مؤمنان) را (پيش از ظهور قائم(عج)) به چيزى از ترس و گرسنگى و كمى دارايى ‏ها و جان ‏ها و ميوه ‏ها مى ‏آزماييم؛ پس صابران را مژده ده؛ آن گاه فرمودند: ... مراد از گرسنگى، گرانى قيمت‏هاست و منظور از كمى دارايى‏ها، كسادی تجارت و كمبود درآمد است و مقصود از نقصان جان‏ها، مرگ‏هاى فراوان و سريع و پى در پى است و مراد از كمبود ميوه‏ها، كمبود عايدات و محصولات كشاورزى است. پس صابران را بشارت باد به تعجيل ظهور قائم(عج) در آن هنگام». (2).

هم چنین ایشان در توصیف مردمان آخرالزمان می فرمایند:
«هنگامی که ببینی اگر مردی یک روز گناه بزرگی انجام نداده باشد، از قبیل : فحشاء،کم فروشی، کلاهبرداری و شرب خمر بسیار غمگین و اندوهگین می شود که گویی آن روز عمرش تباه شده است.» (3)

« و می بینی که زندگی مرد از کم فروشی و تقلب تأمین می شود».(4)
«... و میبینی بیشتر در آمد یک فرد برای مخارج زندگی از کاستی در وزن و کم کردن کیفیت مقدار اجناسی که به مردم می دهد، تامین می شود . و آنکه حق یتیمان را می خورد حق صلاحیت این کار را به خود می دهد و دیگران نیز به او حق می دهند . و می بینی که مردم به یکدیگر نگاه می کنند... حاکمان مردم ، قوت و جیره مردم را به دست می گیرند و بنا بر سیاستی که دارند آنرا احتکار می کنند...»(5)

آنچه باید باشد
سخن خدا با مفسدین اقتصادی

در بالا اشاره کردیم که خداوند در جای جای قرآن کریم به موضوع کم فروشی و مذمت کم فروشان پرداخته و آن را در ردیف گناهانی بزرگ و کارهای حرام آورده است. برای مثال:

1. سوره مطففين: واي به حال كم فروشان!  آنان كه وقتي چيزي را با پيمانه يا وزن از مردم تحويل مي گيرند، كاملاً حق خود را استيفاء مي كنند ولي وقتي چيزي را تحويل مردم مي دهند، در پيمانه و وزن كمتر مي دهند.  آيا آنها عقيده ندارند كه بعد از مرگ زنده خواهند شد و به روز بزرگ رستاخيز ايمان ندارند.

2. سوره اسراء، آیه 35: جنس را با پيمانه كامل و وزن درست تحويل بدهيد . كه اين كار خوب مي باشد و عاقبت بهتري براي شما دربردارد.

3. سوره الرحمن، آیه 9 و 8: آسمان را خداوند برافراشت و ميزان عدل را برقرار كرد . تا در آنچه وزن مي كنند تجاوز و تعدي روا نداريد و هرگاه چيزي را وزن مي كنيد عدالت و صحت ترازو را رعايت كنيد و آنچه را وزن مي كنيد كم ندهيد.

4. سوره انعام، آیه 52: پيمانه را تمام و وزن را درست و عادلانه تحويل بدهيد.

5. سوره اعراف، آیه 85: در اين سوره شريفه خداوند خطاب به قوم شعيب، اهالي شهر مدين مي فرمايد : پيمانه و وزن را تمام و كمال تحويل بدهيد و در مال مردم نقصان روا مداريد و در پهنه زمين پس از آنكه صلاح و اصلاح برقرار شد، فساد را منتشر نكنيد و اين امر براي شما بهتر است اگر ايمان داشته باشيد.

6. سوره هود، آیه 84: و همچنين براي مردم مدين برادرشان شعيب را فرستاديم . شعيب به آنان گفت اي قوم خداي يگانه را پرستش كنيد كه پروردگار ديگري جز او نداريد و در پيمانه ترازو كم فروشي نكنيد ، من شما را در حال و روز خوبي مي بينم ولي براي شما بيم دارم از فرا رسيدن روزي كه عذاب آن شما را هر طرف دربرگيرد اي قوم پيمانه و ترازو را از روي عدالت به تمام و كمال ادا كنيد و حق مردم را ضايع نكنيد و در روي زمين فساد را پراكنده نسازيد . آنچه كه بدون كم فروشي و با اطاعت از دستورات الهي براي شما باقي مي ماند متضمن خير و بركت بيشتر مي باشد اگر ايمان به داشته باشيد ...

گرانفروشی و کم فروشی در روایات
«اى خواروبارفروش، زير اين‏ كالا همانند روى آن است؟ هركس به مسلمانان خيانت كند مسلمان نيست».(6)

«هركس يك شب در آرزوى گرانى براى امت من باشد خداوند اعمال چهل ساله او را تباه خواهد كرد.»(7)

این سخنان از رسول خدا(ص) اعتقاد اسلام را درباره ی شرایط مطلوب بازار و مذمت کم فروشی و گران فروشی نشان می دهد.
امام علی (ع) به تاجران می فرمودند:« اى گروه تجار! اول فقه بیاموزید، و سپس تجارت كنید...تاجر فاجر است و فاجر در دوزخ است مگر آنها كه به مقدار حق خویش از مردم بگیرند و حق مردم را بپردازند.»(8)

و در جای دیگر ایشان در نامه ای به مالک اشتر می فرمایند:
«... بدان كه در بسيارى از آنان سختگيرى بى‏اندازه و بخل ورزى زشت و نكوهيده و احتكار و نگاه‏دارى (اشياء) براى گران‏ فروشى‏ و به دلخواه نرخ نهادن در فروختني ها مى‏باشد، و اين كارهاى ايشان سبب زيان رساندن به همگان و زشتى حكمرانان است...»(9)

امام صادق(ع) نیز فرمودند: «مغبون ساختن مؤمن، حرام است و مغبون ساختن کسی که در قیمت کالا (و سالم بودن جنس) به فروشنده اعتماد کرده، حرام است.»
اهمیت این موضوع تا جایی است که پیامبر گرامی اسلام، مسلمانان را از مخلوط کردن شیر و آب برای فروش نهی کرده است.

پیامد کم فروشی و گران فروشی در اسلام

از پیامبر گرامی اسلام(ص) درباره ی پیامد های این گناه کبیره روایت شده است:
«هنگامی که در میان گروهی کم فروشی رایج شود، خداوند، کشاورزی آنان را از میان می برد و آنان را گرفتار خشک سالی می سازد.»(10)
در حدیث دیگری ایشان فرمودند:« پنج خصلت بد است كه با پنج مصیبت و بلا همراه است هیچ گروهی نیستند كه پیمان شكنی كنند مگر خدا دشمن را برایشان مسلط می‌فرماید و هیچ گروهی نیستند كه بغیر حكم خدا حكم كنند مگر تهیدستی در میانشان آشكار شود و هیچ گروهی نباشند كه در میانشان فاحشه (نابایست) پیدا شود مگر مرگ در آن‌ها پیدا شود و هیچ فرقه‌ای نباشند كه كم سنجیدن و كم پیمودن را پیشه كنند مگر از نباتات و قوت ‌ها محروم گردند و به قحط و غلا مؤاخذه شوند و هیچ گروهی نباشند كه زكات را بمستحقان نرسانند مگر باران از ایشان باز گرفته می‌شود.»(11)

«و كسی كه با مسلمانی در خرید و فروش غش كند از ما نیست و روز قیامت با طایفه یهود محشور می‌شود زیرا كسیكه با مردم غش می‌كند مسلمان نیست و سه مرتبه فرمود كسیكه با ما غش كند از ما نیست و كسیكه با برادر مسلمانش غش كند خداوند بركت را از روزیش برمی‌دارد و معیشت و زندگیش را خراب فرموده و بخودش واگذارش می‌فرماید»(12)

تو کم دهی و بیش ستانی به کیل و وزن

روزی بود که از کم و بیشت خبر دهند

پی نوشت:

1.    «غش» در لغت یعنی تقلب و تزویر و خیانت و در اصطلاح، یعنی جنس خوب را با جنس بد مخلوط کردن یا اینکه فروشنده، جنس نامرغوب را به صورت کالای مرغوب ارائه دهد، به گونه ای که مشتری و خریدار نفهمد.
2.     كمال الدين، ج‏2، ص‏650؛ نعمانى، غيبة، ص‏250؛ مفيد، ارشاد، ص‏361؛ اعلام الورى‏، ص‏456؛ عياشى، تفسير، ج‏1، ص‏68
3.    منتخب الاثر، ص431؛ روزگار رهایی،ص745
4.    الزام الناصب، ص183؛ به نقل از روزگار رهایی745 
5.      اصول کافی، ج8، ص40
6.    كنز العمال جلد 4، ص60
7.     كنزالعمال جلد 4، ص98
8.     كافى جلد 5 باب آداب التجارة حدیث 1
9.     ترجمه و شرح نهج البلاغة( فيض الإسلام) شريف الرضي، محمد بن حسين‏ص1018
10.    ترجمه ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ترجمه محمد علی مجاهدی، ص639
11.    تفسیر منهج الصادقین به نقل از از آيت الله شهيد دستغيب ـ گناهان كبيره، ج1،ص374
12.    عقاب الاعمال به نقل از آيت الله شهيد دستغيب ـ گناهان كبيره، ج1،ص374